ชื่อนั้นสำคัญฉะนี้ (7)

วันที่ 21 มิถุนายน พ.ศ. 2552 ปีที่ 32 ฉบับที่ 11425 มติชนรายวัน ชื่อนั้นสำคัญฉะนี้ (7) คอลัมน์ ประสานักดูนก โดย นสพ.ไชยยันตร์ เกษรดอกบัว   การตั้งชื่อนกด้วยภูมิประเทศหรือสถานที่ ให้ความสำคัญต่อถิ่นอาศัยในฤดูร้อนหรือแหล่งทำรังวางไข่ มากกว่าถิ่นอาศัยในฤดูหนาว เช่น ประเทศไทย ที่เป็นเช่นนี้เพราะในอดีตยุคต้นๆ ของการสำรวจ ก่อร่างสร้างตัวขององค์ความรู้ทางปักษีวิทยา เพราะวัฒนธรรมใฝ่รู้ของฝ่ายตะวันตกจะดั้นด้นค้นหาดินแดนใหม่ที่ไม่เคยรู้จัก ไม่เคยศึกษามาก่อน ทำให้นกหลายชนิดที่เป็นนกอพยพ ถูกค้นพบในถิ่นอาศัยฤดูผสมพันธุ์ ซึ่งมักจะเป็นประเทศในเขตอบอุ่น เช่น Wood Sandpiper หรือนกชายเลนน้ำจืด ชื่อไทยบอกอยู่โต้งๆ ว่าเป็น "นกชายเลน" อาศัยอยู่และย่ำโคลนเลนหากินตามแหล่งน้ำจืด เช่น ทุ่งนาน้ำขัง หากชื่ออังกฤษอาจชวนให้งงงวย เพราะสื่อไม่ตรงกัน ใช้คำว่า wood หรือ "ป่าละเมาะ" อันเป็นถิ่นอาศัยฤดูร้อน "นกจะทำรังวางไข่บนต้นไม้ในป่าละเมาะ เรียกว่าผิดฝาผิดตัว ไม่สมรูปนกชายเลนขายาวๆ เดินย่ำเลนเป็นว่าเล่น" ชื่อนกทั่วโลกนับพันชนิด รวมทั้งนกไทยหลายสิบชนิด สื่อนัยยะของลักษณะภูมิประเทศ วัตถุตามธรรมชาติ หรือแม้แต่สิ่งก่อสร้างของมนุษย์ อาทิ ภูเขา เชิงผา แม่น้ำ หนองบึง หาดทราย โรงนา หรือแม้แต่ก้อนหิน!!! "เน้นย้ำความแตกต่างของนกแต่ละกลุ่ม แต่ละสกุลตามลำดับทางอนุกรมวิธาน เพียงแค่ได้ฟังหรืออ่านชื่อนก ก็ช่วยให้เห็นภาพกว้างๆ ของวิถีชีวิตและพฤติกรรมของนกได้ง่ายๆ" "นกนางแอ่นบ้าน" หรือ Barn Swallow เพราะนกจะทำรังด้วยดินเหนียวยึดเกาะตามผนังของสิ่งก่อสร้าง เช่น บ้าน ศาลาหรือโรงนา แต่นกนางแอ่นอีกสกุลที่มีขนาดเล็กและปีกสั้นกว่านางแอ่นบ้าน อีกทั้งเลือกทำรังตามเชิงผาของภูเขา จึงถูกเรียกว่า "นกนางแอ่นผา" หรือ Crag Martin "นกแสก" เจ้านกเค้าหน้ารูปหัวใจจนดูไปดูมา หน้าเหมือนลิง! ชื่อว่า Barn Owl สื่อนัยยะทั้งสถานที่อยู่อาศัย ทำรังวางไข่แถมแนมด้วยว่าจอมล่าหนูตัวกลั่นในเวลากลางคืนชนิดนี้ พบเห็นได้ทั่วไป ตราบเท่าที่มีโรงนาหรืออาคารต่างๆ ที่เงียบสงัด "นกพิราบ" ที่เราท่านพบเห็นจนชินตา เรียกว่า Rock Pigeon หรือ Rock Dove ก็เพราะว่าในอดีต สมัยที่นกพิราบชนิดนี้ยังไม่แพร่กระจายทั่วโลกตามเมืองใหญ่ๆ เช่นปัจจุบัน นกอาศัยอยู่ในป่าและมักเกาะบนก้อนหิน กระทั่งชื่อไทยแต่สมัยคุณหมอบุญส่งยังเคยเรียกนกพิราบว่า "นกพิราบป่า" ถิ่นอาศัยหรือสภาพแวดล้อมที่มีรูปแบบเฉพาะของนกแต่ละชนิด เป็นผลจากวิวัฒนาการแบบแข่งขันเอาตัวรอดในระบบนิเวศของถิ่นอาศัยนั้นๆ กับนกชนิดอื่นที่อาจจะร่วมสกุล หรือห่างไกลสาแหรกทางสายเลือดโดยสิ้นเชิง ดังนั้น จะพบว่ามีนกร่วมสกุลเลือกอาศัยอยู่ในสภาพแวดล้อมที่ต่างกันไปแต่ละชนิด เช่น ถิ่นอาศัยที่เป็นภูเขาตามแนวเทือกเขาในภาคเหนือและภาคตะวันตก ทุ่งหญ้าหรือที่ราบต่ำในภาคกลาง หรือป่าดิบชื้นที่ราบต่ำในภาคใต้ นกบางสกุลที่มีหลายชนิด ชุดขนคล้ายคลึงแต่ถิ่นอาศัยต่างกัน เช่น นกพิราบป่าขนาดใหญ่ จำพวก Imperial Pigeon นกปรอด นกกระจิบ หรือนกมุ่นรก จึงเรียกชื่อนกบางชนิดในสกุลนั้นๆ ว่า Mountain Imperial Pigeon หรือนกมูม (ตั้งตามเสียงร้อง) นกปรอดภูเขา (Mountain Bulbul) นกกระจิบภูเขา (Mountain Tailorbird) นกมุ่นรกภูเขา (Mountain Fulvetta) "นกเกาะคอน" ยอดนักร้องจำพวก warbler ตัวเล็กๆ มีชุดขนคล้ายกันมากจนบางชนิดต้องนับหรือวัดเส้นขน หรือต้นขา ก็ใช้ลักษณะของถิ่นอาศัยช่วยจำแนกสกุลได้ นกกลุ่มนี้ทำให้นักดูนกหลายคนเบือนหน้าหนีและชั่วชีวิตอาจจะไม่ยอมผินหน้ามาดูนกพวกนี้อีกเลย เพราะไล่ตามส่องดูนกไม่ทัน" บางคนพยายามแล้วจนเกิดอาการ warbler neck จากกล้ามเนื้อต้นคออักเสบที่ต้องแอ่นและเอี้ยวคอส่องดูนกเป็นนานสองนาน แต่ก็หาข้อยุติว่าเจ้าตัวจิ๋วที่ส่องดูอยู่นานชื่อว่าอะไร หากถ้าจดจำจากชื่อทั้งไทยและอังกฤษแล้วนับว่าเริ่มต้นง่ายๆ ก่อน เพราะในชื่อบ่งบอกเสร็จสรรพว่านกแต่ละสกุลจะพบได้ที่ไหนและอย่างไร อาจต่ำระดับสายตาในดงอ้อดงแขม เช่น Reed Warbler หรือนกพง แอบซุ่มพุ่มไม้สูงไม่เกินเอว อย่าง Bush Warbler คือนกกระจ้อย หรืออยู่สูงจนต้องแหงนคอตั้งบ่า "เพราะนกจะบินไล่จิกแมลงกินบนใบไม้ ในกลุ่ม Leaf Warbler หรือนกกระจิ๊ด" หน้า 21

http://www.matichon.co.th/matichon/view_news.php?newsid=01sun03210652&sectionid=0120&day=2009-06-21